Giặt ủi khô

*Bác sĩ Nguyễn Ý-Đức
Giặt quần áo ở nhà với máy giặt thì ta dùng nước và xà bông để làm sạch quần áo. Tuy nhiên, có nhiều mặt hàng như tơ lụa, bông sợi không giặt với nước được. Và ta nghĩ đến việc đưa đi “dry cleaning”. Gọi là “dry” nhưng thực ra chỉ có nghĩa là không ngâm ướt trong nước lã mà ngâm trong một dung dịch hóa chất.
Khi đưa quần áo cho tiệm giặt, ta cũng thắc mắc không hiểu bộ đồ quý của mình được chăm sóc như thế nào. Thì đây là diễn tiến:
-Quần áo sẽ được nhận diện qua nhãn hiệu, tên thêu để tránh lầm lẫn với hàng của người khác;
-Coi có mất khuy, rách xước ở đâu đó kẻo khi giao hàng lại bị mắng vốn là cẩu thả.
-Nhìn coi có vết dơ dầu mỡ, thực phẩm, để tẩy gội trước khi cho vào máy có dung dịch hóa chất để giặt.
-Sau khi giặt, nhân viên cũng coi lại xem còn vết dơ nào không rồi là ủi phẳng phiu, treo lên móc, bọc trong túi nhựa, sẵn sàng trao trả khách hàng.
Phương Pháp Giặt Khô
Khám phá ra phương pháp Giặt Khô (Dry Cleaning) cũng là chuyện tình cờ của ông thợ nhuộm người Pháp tên là Jean Baptiste Jolly vào năm 1855.
Số là cô gái giúp việc vô ý làm đổ ngọn đèn dầu hôi lên tấm khăn phủ bàn ăn trắng tinh. Khi mang đi giặt ông chủ thấy chiếc khăn sạch sẽ hơn vì chất dầu của đèn đã tẩy sạch các vết mỡ trên khăn. Từ nhận xét đó ông ta nghiên cứu thêm và đưa ra phương pháp giặt khô bằng hóa chất hòa tan mỡ béo.
Nói là giặt khô nhưng thực ra quần áo mà ta vừa giao cho tiệm giặt được nhúng vào một dung dịch hóa chất.
Thoạt kỳ thủy, người ta dùng dầu hôi và dầu xăng rồi đến các chất tổng hợp bốc hơi như tetrachloride và trichlorethylene. Ngày nay, 90% các tiệm giặt khô đều dùng hóa chất tổng hợp Tetrachloroethylene hoặc perchlorethylene, viết tắt là PERC.
Chất này được sử dụng rất nhiều trong việc giặt khô các hàng may mặc, vải vóc cũng như tẩy dầu mỡ trên dụng cụ bằng kim loại.
Theo nhiều chuyên viên trong nghề, PERC an toàn nếu dùng đúng cách.
Máy giặt cũng giản dị không choán nhiều chỗ, quần áo sạch hơn và thời gian giặt cũng mau hơn. Bộ phận giặt và vắt khô cũng như hóa chất đã dùng đều thu gọn trong một máy. Như vậy tránh được việc phế thải hóa chất ra hệ thống cống rãnh, gây ô nhiễm môi sinh.
Hóa Chất PERC
Dưới nhiệt độ bình thường, PERC ở trạng thái lỏng không bắt lửa nhưng cũng rất dễ bay hơi và hòa lẫn trong không khí. Nhiệt độ càng lên cao thì sự bốc hơi càng mạnh và tạo ra một mùi khó chịu giống như chất ether.
Hóa chất này xâm nhập môi trường bằng bốc hơi trong không khí khi được sử dụng trong kỹ nghệ hoặc ngấm vào đất, nước khi thất thoát từ máy giặt hoặc từ thùng chứa. Trước đây, các tiệm giặt ủi khô được phép xả nước dơ từ máy giặt vào hệ thống cống rãnh địa phương.
Theo chính quyền, tới 25% nước uống tại Hoa Kỳ bị nhiễm PERC. Mỗi năm có cả 200 triệu cân Anh PERC được gần 35,000 tiệm giặt ủi ở nước Mỹ dùng mà một số lớn hòa lẫn trong không khí cũng như vùng đất, nước chung quanh

Một số vật liệu gia dụng cũng có PERC như dung dịch không thấm nước xịt trên gỗ (Water repellent), hóa chất tẩy vết dơ, băng dính, hóa chất chùi gỗ.
Trong y học, PERC được dùng làm thuốc mê khi giải phẫu bệnh nhân vì nó làm bệnh nhân bất tỉnh. Ta có thể đo số lượng hơi PERC trong hơi thở, giống như đo hơi rượu ở người say.
PERC Ảnh Hưởng Đến Sức Khỏe
Theo Cơ Quan An Sinh Nghề Nghiệp Hoa Kỳ (NIOSH), có khoảng 650,000 công nhân tiếp cận với hóa chất này ở nước Mỹ trong nghề giặt ủi khô. PERC có thể xâm nhập cơ thể qua đường hô hấp và qua lớp da. Số lượng hóa chất xâm nhập tùy theo:
-Thời gian ta tiếp cận với chúng;
-Hóa chất có nhiều hoặc ít trong không khí,
-Ta thở nhanh hay chậm, mạnh hoặc yếu trong không khí ô nhiễm PERC.
Từ cơ thể, hầu hết hóa chất thải ra bằng đường hô hấp và một số nhỏ trong nước tiểu.
Khi được dùng đúng cách, PERC tương đối an toàn. Tuy nhiên hóa chất này cũng có nguy cơ gây ra một số rủi ro cho sức khỏe.
Tác dụng không tốt thường thấy của PERC là: nhức đầu, chóng mặt, buồn nôn; làm suy nhược hệ thần kinh trung ương; tổn thương cho gan, thận; giảm trí nhớ thoảng qua, mất định hướng; dị ứng và ngứa mắt, mũi, cuống họng; da khô, viêm.
Chuyên gia C Rotilio đã nêu ra trường hợp một nữ công nhân giặt ủi bị giảm thị giác vì hít thở hơi PERC quá lâu khi bà ta ủi quần áo giặt với PERC. Tác giả TL Vaughn đã thấy có hậu quả của PERC với ung thư miệng, cuống họng.
Từ lâu, PERC đã được coi như chất gây ung thư cho súc vật và mới đây hóa chất này đã được xếp vào loại có thể gây ung thư cho loài người.
Viện Quốc Gia Hoa Kỳ về An Toàn và Sức khỏe Nghề Nghiệp đang nghiên cứu thêm về ảnh hưởng gây ung thư này của PERC.
PERC được sếp vào nhóm 2B, có nghĩa là có khả năng gây ung thư cho người. Nước uống có lẫn PERC đã được thấy trong ung thư máu, tụy tạng, cổ tử cung và bọng đái.
PERC cũng có ảnh hưởng không tốt cho sự sinh đẻ và kinh nguyệt của phụ nữ. Nhiều nghiên cứu cho thấy phụ nữ làm trong tiệm giặt khô có nhiều nguy cơ bị hư thai. PERC cũng lan vào sữa mẹ.
Ngoài ảnh hưởng không tốt cho sức khỏe của nhân viên làm trong nhà giặt, PERC còn mang rủi ro cho dân chúng sống gần tiệm giặt cũng như môi trường xung quanh. Do đó nhiều quốc gia đã ban hành biện pháp để giảm thiểu các rủi ro này. Theo Trung Tâm Kiểm Soát Bệnh Tật Hoa Kỳ (CDC), 75% dân chúng của quốc gia này đã có mức PERC khá cao trong máu.
Trong khi đó, cơ Quan Bảo Vệ Mội Trường (EPA) cho hay nhân viên làm trong tiệm giặt khô có nguy cơ bị ung thư theo tỷ lệ 1/1000. Người sống trong cơ sở có nhà giặt khô có nguy cơ ung thư 1/2000 hoặc cao hơn nếu máy giặt không được bảo trì chu đáo. Nghiệp Đoàn Người Tiêu Thụ (Consumers Union) ước lượng rằng cứ 1 trong 7000 người mặc quần áo giặt khô với PERC một lần trong một tuần suốt 40 năm sẽ có nguy cơ ung thư.
Phòng Ngừa rủi ro vì Hoá Chất PERC
Hiện nay đã có nhiều cải tiến các máy giặt ủi, giảm thiểu rủi ro trong dịch vụ này nhưng đôi khi quá tốn kém nên các tiệm giặt nhỏ không đủ tài chánh để trang bị. Và họ vẫn tiếp tục dùng PERC. Họ cho rằng PERC không gây nhiều rủi ro cho sức khỏe nếu biết dùng đúng chỉ dẫn của nhà sản xuất. Giới giặt khô cũng đã ngồi lại với nhau để chống lại việc cấm dùng PERC trong nghề nghiệp của họ.
Để khuyến khích tiệm giặt ủi nhỏ, chính quyền vài tiểu bang Hoa Kỳ đã giảm thuế, cho họ vay tiền để trang bị máy giặt ít rủi ro. Đó là vì nhu cầu khách tiêu thụ vẫn phải đưa quần áo cho tiệm giặt khô, vì tiện lợi, đưa đồ ngày trước ngày sau lấy lại được. Nhưng khi biết được rủi ro do PERC gây ra, chắc ta cũng cần suy nghĩ lại trước khi bỏ tiệm giặt khô
Ta có thể, tránh rủi ro do PERC bằng cách:
-Không mua nhiều quần áo “chỉ giặt khô” (Dry clean only);
-Tìm hiểu xem quần áo “chỉ giặt khô” có thể giặt bằng xà bông và nước được không;
-Bỏ giặt quần áo ở tiệm giặt bằng nước;
-Sau khi lấy quần áo giặt khô về nhà thì vứt bỏ túi bọc nylon, treo quần áo nơi thoáng khí để hơi PERC bay đi trước khi mặc.
-Giới tiêu thụ cần thảo luận với tiệm giặt khô, đề nghị họ thay đổi cách giặt để tránh rủi do cho sức khỏe vì PERC.
-Với tiệm giặt thì cần có trang bị máy móc để thanh lọc không khí và điều hòa nhiệt độ nơi làm việc để nhân viên không phải hít thở không khí ô nhiễm PERC. Các máy này thực ra không thể loại bỏ hơi nguy hại PERC nhưng cũng đưa một số hơi ra khỏi nơi nhân viên làm việc. Máy phải được thiết bị ngay tại nguồn phát ra hơi PERC.
-Ngoài ra, để tránh các rủi do nghề nghiệp trong việc giặt ủi, cơ quan an toàn nghề nghiệp của chính quyền cũng đề ra các quy luật cho ngành nghề này.
-Cơ quan đặt ra mức độ PERC trong không khí và nước không được vượt quá một tỷ lệ nhất định; ;
-Nhân viên phải thay phiên làm việc, có thời gian nghỉ để tránh làm những công việc có thao tác lập đi lập lại quá lâu;
-Dụng cụ nâng đỡ bàn ủi để công nhân khỏi phải cầm nhấc bàn ủi liên tục;
-Thay đổi chiều cao của bàn làm việc để nhân viên khỏi phải với lên quá cao.
-Các động tác nhắc đi nhắc lại liên tục và lâu này có thể đưa tới tổn thương cho bắp thịt và khớp xương.
Phương Pháp Giặt Thay Thế
Hai phương pháp giặt có khả năng thay thế cho giặt khô với PERC hiện đang được sử dụng là loại giặt ướt và giặt với hoá chất từ dầu mỏ.
Giặt-Ướt
Trong phương pháp này, quần áo được ngâm giặt trong nước có pha xà bông không độc hại và hóa chất tẩy vết dơ dầu mỡ. Phương pháp wetcleaning này hiện nay được thông dụng ở nhiều nơi vì nó:
-Giảm thiểu được ô nhiễm môi trường với hóa chất PERC ;
-Quần áo có mùi tự nhiên thơm hơn;
-Giảm rủi ro cho sức khỏe;
-Tiết kiệm chi phí vì máy giặt-ướt rẻ hơn;
-Nhiều nghiên cứu cho hay giặt-ướt có thể dùng thỏa đáng cho từ 30% dến 70% hàng được ghi là chỉ giặt khô.
Tuy nhiên giặt nước vẫn có vài trở ngại như:
-Hàng tơ lụa, bông sợi dễ bị phai màu, co giãn, nhăn nheo và mất hình dáng bình thường;
-Quần áo bằng tơ sợi thiên nhiên thì thung giãn nhiều hơn hàng tổng hợp;
-Tẩy bỏ các vết dầu mỡ, vết dơ trên quần áo khó khăn hơn với PERC;
-Ngoài ra giặt nước cũng mất nhiều thời gian hơn để công nhân là ủi và phơi khô.
Kỹ nghệ giặt-ướt đang hợp tác với các nhà sản xuất để thay đổi vật liệu giặt quần áo để ít bị ảnh hưởng khi giặt-ướt.
Giặt Với Hóa Chất Từ Dầu Mỏ (Petroleum-Based Drycleaning)
Theo nhiều chuyên gia, dùng hóa chất chế biến từ dầu mỏ để giặt quần áo ít độc hại hơn PERC và ít tốn kém hơn nhưng công hiệu tương đương với PERC. Có điều là dầu mỏ dễ gây hỏa hoạn và việc tẩy vết dầu mỡ khó hơn là PERC.
Dung dịch carbon dioxide đang được nghiên cứu để giặt ướt vì chất này bay đi, không dính vào quần áo. Máy giặt sử dụng CO2 có thể đắt hơn máy dùng PERC một chút.
Kết luận
Ngày xửa ngày xưa, tiền nhân giặt quần áo bằng cách đâp trên những hòn đá bên bờ sông, bờ suối rối phơi nắng cho khô. Quần áo trắng bong với mùi thơm của nắng vàng đồng nội. Chẳng cần máy móc phức tạp, hóa chất có hại. Đời sống thật thoải mái, dễ chịu.
Chả bù với ngày nay, hết máy móc này tới hóa chất kia, vừa tốn tiền mà lại cũng có rủi ro cho sức khỏe.
Nhưng cũng phải thừa nhận là quần áo ngày nay dễ dàng vương mang nhiều ô nhiễm của môi trường, cần tầy bó với xà bông, nước sạch.
Bác sĩ Nguyễn Ý-Đức M.D.
Texas-Hoa Kỳ